“De brieflezende vrouw”
Een tijdje terug gingen we met alle collega’s van UNITiD een ochtendje naar het Rijksmuseum en kregen een rondleiding langs de topstukken.
Een van de werken waar we bij stil bleven staan was “De brieflezende vrouw” van Vermeer. Wat maakt dit schilderij zo bijzonder dat het uitblinkt ten opzichte van vele andere schilderijen en onze gids deze er uit wilde lichten? De gids, Gabor, begon over compositie.
In eerste instantie is dat niet waar ik op let. Ik zie de kleuren, het mooie contrast tussen blauw en geel, de stilte die van het schilderij afstraalt. Maar als je er beter naar kijkt, zie je dat de compositie een fundamentele bijdrage levert aan waarom alle elementen in dit schilderij tot hun recht komen.
De vrouw staat precies in het midden. De achtergrond wordt afgebroken met een scherpe rechte donkere horizontale lijn aan de onderkant van de kaart. Hierdoor krijgen de handen die de brief vasthouden meer aandacht. De stoel, die rechtsonderin haar postuur onderbreekt met een schuine hoek, draagt bij aan haar verstilde positie. Alle elementen in dit schilderij werken eraan mee om de aanwezigheid en houding van de brieflezende vrouw te benadrukken.
Vermeer en Mondriaan
Gabor zei dat je in principe zou kunnen zeggen dat de composities van Mondriaan de geabstraheerde versies zijn van composities als die van “De brieflezende vrouw”. Is dat waar en is dat niet te kort door de bocht? Uit infraroodreflectografisch onderzoek is gebleken dat de kaart op de achtergrond van “De brieflezende vrouw” eerst korter was. Vermeer heeft de kaart dus met intentie enkele centimeters naar links verlengd. Met andere woorden, compositie blijkt belangrijker dan toevallige werkelijkheid.
Voor Mondriaan was het verplaatsen van een van zijn verticale strepen of kleurenvlakken een vergelijkbare oefening in de kunst van het samenstellen van een compositie. Vermeer gaat echter een stap verder dan Mondriaan. Bij Mondriaans beroemde werken met zwarte lijnen en primaire kleuren lijkt de compositie meestal het primaire doel, maar bij Vermeer gaat het werk veel verder dan de compositie en is de laatste eerder een middel dan een doel.
Dit soort schilderijen zetten mij vaak aan het nadenken. Waarom kijkt men er graag naar? Wat zorgt ervoor dat je aandacht er naartoe getrokken wordt? Waarom is het aantrekkelijk? Waarom klopt het ene schilderij wel en het andere schilderij niet? Hoe vreemd het in eerste opzicht lijkt, zo kijk ik als ontwerper vaak ook naar wireframes en user interfaces. Waarom werkt de ene wireframe beter dan het andere? Je wilt dat de aandacht van de gebruiker op de juiste manier naar de juiste plek wordt getrokken.
Inspiratie voor ontwerpers
Ik ben geen Vermeer of Mondriaan, maar herken als ontwerper wel de waarde van een goede compositie en een formalistische benadering van kunst (letten op compositie, kleuren, lijnen, materiaal) in plaats van bijvoorbeeld een iconografische benadering (interpreteren van de verschillende betekenissen van een werk). Het laatste wat je wilt als ontwerper is dat een gebruiker de inlog knop in de linkerbovenhoek niet vindt omdat het beter vijf centimeter naar rechts had gekund. Ik overdrijf nu een beetje, maar net zoals in “De brieflezende vrouw” alle elementen eraan meewerken om elkaar de waarde en positie te geven die ze verdienen, is het belangrijk om dat ook voor alle knoppen, blokken, tekstvlakken etc. in je wireframe te doen. Net zoals bij schilderijen kunnen lijnen, in ons geval de wireframes, niet de compositie volledig bepalen. Andere elementen, zoals kleurkeuze, textuur, schaduwen enzovoort maken een compositie tot wat het is. Zowel Vermeer als Mondriaan hadden niet alleen een obsessie met de juiste lijnen, maar vooral ook voor de juiste kleuren.
Kortom, compositie draagt bij aan een fijnere gebruikerservaring en een wenselijke userflow. Compositie is belangrijk maar voor een wireframe zeker niet het uiteindelijke doel. Vermeer en Mondriaan kunnen hiervoor tot inspiratie dienen.
Als je van plan bent om nog naar het Rijksmuseum te gaan, kijk je ogen uit. Schoonheid ligt er overal op de loer.
